Kwartsstof

Bij het bewerken of slopen van kwartshoudend materiaal zoals zagen van beton, frezen van sleuven in bouwblokken, doorslijpen van stenen en tegels komt kwartsstof vrij. Vooral bij het werken in slecht geventileerde binnenruimten kan de concentratie kwartsstof hoog oplopen. Naast kwartsgehalte en bewerkingsmethode hebben de samenstelling en de aard van het materiaal invloed op het vrijkomen van kwartsstof (bij het mechanisch bewerken van harde materialen komt bijvoorbeeld meer stof vrij dan bij het bewerken van zachte materialen).

De wettelijke grenswaarde voor kwartsstof is 0,075 mg/m³ bij een achturige werkdag. Dat betekent dat je niet meer dan acht uur per dag aan deze concentratie kwartsstof mag worden blootgesteld. Om te weten of bij de werkzaamheden in je bedrijf de grenswaarde wordt overschreden, kun je een meting laten uitvoeren door de arbodienst of een gespecialiseerd adviesbureau.

Als werkgever en werknemer kun je samen bespreken of stofafzuiging of nat werken de beste methode is en in welke gevallen nog aanvullend adembescherming nodig is.

Het inademen van kwartshoudend stof kan ernstige longaandoeningen veroorzaken;

• Diep in de longen kunnen de kwartsstofdeeltjes bindweefselvorming veroorzaken. Dat wordt longfibrose of ook wel stoflongen (of silicose) genoemd. Het longweefsel kan dan minder zuurstof opnemen en wordt minder elastisch. Dat kan betekenen dat je bij inspanning kortademig en benauwd wordt, gaat hoesten en last krijgt van pijn op de borst. Hoe meer stof er is ingeademd, hoe groter de schade. Deze is niet meer te herstellen. De klachten verschijnen vaak op latere leeftijd.
• Kwartsstof is ook kankerverwekkend. Blootstelling eraan kan longkanker veroorzaken. Kijk voor meer informatie over werken met kankerverwekkende stoffen op het Arboportaal van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

• Zorg ervoor dat iedereen voldoende instructie/training heeft gehad over het veilig werken met kwartsstof.
• Spreek als werkgever en werknemer met elkaar over de te nemen beschermingsmaatregelen en spreek elkaar indien nodig er ook op aan!

Werkgever en werknemer kunnen samen de volgende maatregelen nemen, op volgorde van de arbeidshygiënische strategie: 

• Kies indien mogelijk een materiaal dat geen of minder kwarts bevat.
• Kies indien mogelijk voor een bewerkingsmethode waarbij zo min mogelijk kwartsstof vrijkomt (b.v. blokken knippen in plaats van zagen).
• Gebruik gereedschap met afzuiging en/of watertoevoer en zorg ervoor dat de afzuiging goed aansluit op het werkvlak (zie ook www.stofvrijwerken.tno.nl)
• Zorg voor voldoende ventilatie.
• Houd de werkruimte regelmatig en goed schoon.
• Voer stoffige werkzaamheden zo veel mogelijk gescheiden uit van stofarme/stofvrije werkzaamheden.
• Als bovenstaande maatregelen niet voldoende zijn, zorg dan voor het dragen van de juiste persoonlijke beschermingsmiddelen:
  • Volgelaatsmasker met P3-filter voorzien van aangeblazen lucht.
  • In combinatie met afzuiging of nat werken, is een P2-masker doorgaans voldoende.
  • Zie ook PISA voor het type ademhalingsbescherming dat moet worden toegepast bij de verschillende materialen.

Voor kwartsstof geldt een wettelijke grenswaarde van 0,075 mg/m3 over 8 uur. Bij boren in steenachtig materiaal bedraagt de blootstelling aan kwartsstof kortdurend 33 maal de grenswaarde. Omdat in dit geval de blootstellingsduur kort is, moet rekening worden gehouden met de grenswaarde voor kortdurende blootstelling. Deze is door de overheid gesteld op tweemaal de grenswaarde voor de achturige werkdag, dus 0,15 mg/m³. Inmiddels moet de werkgever zelf een grenswaarde opstellen, maar in het algemeen wordt deze regel nog steeds gevolgd. De grenswaarde voor kortdurende blootstelling aan kwartsstof wordt dus ook bij het boren van een klein aantal gaten overschreden.

Ademhalingsbescherming mag alleen worden toegepast als maatregelen niet mogelijk zijn. Allereerst moeten bronmaatregelen worden genomen. Omdat kwartsstof een kankerverwekkende stof is, mag hier alleen van worden afgeweken als er technische belemmeringen zijn. Deze zijn er echter niet, want er zijn zelfs accu aangedreven boormachines met geïntegreerde afzuiging in de handel. Zelfs een aparte stofzuiger is dus niet nodig. Leveranciers van gereedschappen kunnen hier meer informatie over verstrekken.  

De regelgeving met betrekking tot stofvrij werken is niet nieuw. Bij veel bewerkingen in steenachtige materialen komt kwartsstof vrij. Dit is een kankerverwekkende stof. Blootstelling aan kwartsstof moet daarom voorkomen worden (Arbobesluit, artikel 4.18).

In 2001 is een beleidsregel van kracht geworden met betrekking tot kwartsstof. De hierin genoemde maatregelen zijn inmiddels overgenomen in de verschillende arbocatalogi in de bouw. Bij maatregelen ter beperking van blootstelling aan kwartsstof moet de arbeidshygiënische strategie aangehouden worden:

• Bronmaatregelen: allereerst moet het ontstaan en verspreiden van kwartsstof beperkt worden, door te kiezen voor ander materiaal (bijvoorbeeld gipsblokken in plaats van cellenbeton) of voor een andere werkmethode (bijvoorbeeld bevestigingspunten voor schoren/stempels instorten in plaats van achteraf boren); 

• Collectieve maatregelen: als het ontstaan en verspreiden van kwartsstof niet te voorkomen is, moeten werkgevers ervoor zorgen dat hun werknemers gereedschap gebruiken met afzuiging en/of watertoevoer waarbij de afzuiging goed moet aansluiten op het werkvlak. Aanvullend moet hier dan nog adembescherming met P2-filter gedragen worden;

• Individuele maatregelen: als bovenstaande oplossingen technisch niet mogelijk zijn, moet een volgelaatsmasker met P3-filter gebruikt worden.

Als er technische mogelijkheden zijn om stofblootstelling te beperken, moeten deze worden toegepast. Organisatorische en economische afwegingen mogen geen rol spelen.

In de verschillende arbocatalogi in de bouw worden voor beroepen en taken maatregelen gegeven.