Beste bescherming tegen kwartsstof is bedachtzaam werken met kwartshoudend materiaal
14 februari 2022
Kwartsstof is een "sluipmoordenaar" die niet alleen langs het treinspoor, maar vermoedelijk ook elders in de bouw gezondheidsrisico's veroorzaakt. Je kunt je er goed tegen beschermen, maar "het begint met de vraag: moet ik dit materiaal wel gebruiken?”
Dat kwartsstof in de spoorbranche voor problemen zorgt, werd vorig jaar door onderzoeksprogramma Zembla aan het licht gebracht. Spoorwerkers werden al jaren blootgesteld aan te hoge concentraties van het kankerverwekkende kwartsstof.
De Nederlandse Arbeidsinspectie greep in en stelde de eis dat ProRail over moet stappen op kwartsloze ballast bij spoorwerkzaamheden. Vorige week werd bekend dat ProRail naar de rechter stapt vanwege de eis. Zij zeggen dat er niet genoeg kwartsloze ballast beschikbaar is, de inspectie ziet dat anders.
Die discussie is dus nog niet beslecht, maar de stof komt ook veel voor in de rest van de bouwsector. Geeft dit ook risico’s? Jazeker, zegt Johan Timmerman, specialist arbeidsepidemiologie bij kennis- en adviescentrum Volandis.
Een sluipmoordenaar
Bijna alle materialen van steen en zand bevatten kwarts, zegt Timmerman. Het ene bouwmateriaal meer dan het ander. Zo is het percentage kwarts in zandsteen en kalkzandsteen hoog; in marmer zit helemaal geen kwarts. De meeste soorten beton zitten er ergens tussenin.
Het grootste risico van kwartsstof is dat het longkanker kan veroorzaken. Maar wat het vooral zo gevaarlijk maakt, is dat de effecten van de stof zich pas jaren later openbaren. “Het is een sluipmoordenaar”, zegt Timmerman. “Je wordt blootgesteld, maar je proeft, voelt en ruikt niks. Tien jaar later krijg je opeens een verminderde longcapaciteit, en uiteindelijk misschien wel longkanker.”
Geen etiket
Aandacht voor het onderwerp is er zeker wel. Zo zijn er meerdere campagnes geweest en binnenkort organiseert Volandis ook een webinar over het onderwerp. Maar toch merkt Timmerman dat de risico’s niet altijd gezien worden. “Bedrijven zijn soms nog wel verbaasd over de gevaren van kwartsstof. Want, als het echt zo gevaarlijk is, dan zou het toch wel verboden zijn?”
Timmerman vergelijkt het met een fles oplosmiddel. Daar zit een etiket op met waarschuwingen. “Je ziet dan meteen wat het gevaar is. Maar op een stuk steen staat dat niet.”
''Als het echt zo gevaarlijk is, dan zou het toch wel verboden zijn?''
Gevaarlijke stoffen
Ook andere soorten stof brengen risico’s met zich mee. Stof van bijvoorbeeld hardhout kan ook kankerverwekkend zijn. Andere stoffen kunnen ook zorgen voor longklachten, irritaties, eczeem, allergieën.
In Nederland overlijden jaarlijks ongeveer 4100 mensen aan een beroepsziekte. Bij 3000 hiervan gaat het om overlijden door blootstelling aan gevaarlijke stoffen. Precieze cijfers voor de bouw zijn er niet. “Maar ik denk dat je wel kunt stellen dat er meer mensen in de bouw overlijden als gevolg van gevaarlijke stoffen dan door een dodelijk ongeval.”
Risico voorkomen
Je kunt jezelf goed beschermen tegen kwartsstof. Met watertoevoer of afzuiging geeft een aanrechtblad op maat zagen, gaten boren of sleuven frezen vrijwel geen risico. “Zeker als je dan op dat moment ook een mondmasker draagt. Daarbij geldt wel dat je een binnenruimte moet ventileren, want als er onzichtbaar fijnstof vrijkomt, blijft het lang in de ruimte hangen.”
Maar échte bescherming gaat verder. “Beschermen begint met de vraag: moet ik echt dit materiaal gebruiken en deze bewerkingen er mee doen?” Die vraag moet dus al veel eerder worden gesteld voor het materiaal op de bouwplaats terechtkomt. Daarmee voorkom je dat er überhaupt een risico ontstaat. Eigenlijk zou dus ook de werkvoorbereider en zelfs al de opdrachtgever betrokken moeten zijn, zegt Timmerman.
Wijzen op risico’s
Beheersmaatregelen werken namelijk al snel beperkend. Timmerman vergelijkt het met autorijden. Wie haast heeft, rijdt toch vaak iets harder dan 100 km/u op de snelweg. “Stel je wilt je werk doen en snel resultaat neerzetten, en er zit een slang in de weg of je ziet het niet goed door je beschermkap, dan duw je dat aan de kant. Net als dat wij harder rijden als we haast hebben. Dat is begrijpelijk, maar niet oké.”
Elkaar blijven wijzen op de risico’s is dus echt van belang, vindt Timmerman. Want door die langetermijngevolgen heb je niet direct door dat het stof gevaarlijk is. “Het irritante stof waar je last van hebt, daar ben je geneigd wat tegen te doen. Maar de onzichtbare fijnstofdeeltjes die echt in je longen komen, die zijn ziekmakend.”
